Registratie eendenkooien

Tot 1807 was er geen sprake van enig overzicht van eendenkooien. Waar ze lagen en wie de eigenaren waren was alleen in de regio bekend. In 1795 brak in Nederland de Franse tijd aan en werden de oude ideeën van absolutisme, aristocratie en de macht van de kerk vervangen door de principes van liberté, égalité, fraternité, oftewel vrijheid, gelijkheid en broederschap. Dit hield ook in dat de Heerlijkheden in de Nederlanden ophielden te bestaan en er een nieuw rechtssysteem zijn intrede deed. Op de eendenkooien rusten vanuit de periode voor 1795 allerlei rechten en privileges, waaronder het recht van eendenvangst en een beperkte vorm van afpaling. Om een en ander te reguleren was het noodzakelijk inzicht te krijgen in het aantal eendenkooien en de eigendomsrechten hiervan. Daarnaast wilde de overheid het opstarten van nieuwe eendenkooien bemoeilijken, zo niet onmogelijk maken. Na de invoering van de registratie zijn er slechts een klein aantal kooien, onder strenge voorwaarden, bijgekomen.

In 1807 werd op bevel van de Opperhoutvester gestart met de centrale registratie van bestaande eendenkooien, waarbij ook moest worden aangetoond dat deze voor 1795 al in gebruik waren. In een later stadium werd ook het afpalingsrecht vastgelegd (rond 1819). Het kooirecht en het afpalingsrecht zijn oude zakelijke rechten. Zie de artikelen over kooirecht en afpalingsrecht elders op de site.

 Een deel van een pagina uit het register. Het betreft hier het derde district van Overijssel en gaat over de omgeving Giethoorn/Staphorst. De afpalingskring is hier 300 RR.
__________________

Deze centrale registratie had wel wat voeten in de aarde, wat blijkt uit de diverse overlappende registers en de vraag of nu de kooiker moest worden geregistreerd en/of de eigenaar. De registratie moest om de vier jaar worden bevestigd.

De complete boeken zijn in te zien in het Nationaal Archief, waar ik ze voor dit onderzoek allemaal heb gefotografeerd en de pagina’s van Gelderland heb uitgewerkt in overzichtelijke staten. De registratie gold niet alleen voor eendenkooien, maar ook voor duiventillen en zwanendriften.

Deze vorm van centrale registratie vond plaats tot 1854, waarna dit op provinciaal niveau, via de commisaris van de Koning, werd voortgezet. Na de tweede wereldorlog werd de registratie weer centraal geregeld via het ministerie van Landbouw. Uiteindelijk is per 1 januari 2017 de registratie geheel verdwenen.

Voor het overzicht van de registraties van de provincie Gelderland liep dit helaas niet goed af. Tijdens de slag om Arnhem zijn alle gegevens verloren gegaan. Dit betekent dat er nauwelijks enige informatie is over de registratie tussen 1854 en 1945. 

Alleen de geregistreerde kooien hadden/hebben kooirecht. In het begin van de registratie verviel dit recht tijdelijk, als geen registratie had plaats gevonden. Zodra de registratie alsnog had plaatsgevonden, dan kon weer een beroep op dit recht worden gedaan. Later kon geen beroep op het kooirecht worden gedaan als de registratie was verlopen.

In de loop van de tijd verschilde de termijn van registratie, eerst om de vier jaar, soms vijf jaar en dan weer een periode van slechts één jaar.